Pola veka od smrti Bojana Stupice: Živeo je čvrsto, uspravno i sa dostojanstvom

Pozorišni velikan bivše Jugoslavije bio je buntovan, odvažan, darovit – hvaljen i osporavan tokom cijele karijere.

“TAJ čovek je bio hrabar. Taj čovek je bio neumoran. Taj čovek je bio neumereno darovit i sklon greškama. Taj čovek je bio nepobediv.”

Ovim riječima, prije pola vijeka, od pozorišnog maga Bojana Stupice oprostio se pjesnik, dramaturg i dugogodišnji upravnik nacionalnog teatra Velimir Lukić. Umro je sa samo šezdeset godina, 22. maja 1970., a za to vrijeme stigao je da režira 116 predstava u jugoslovenskim (i četrnaest u stranim) pozorištima, ostavi za sobom dva igrana filma, 140 scenografija, glumi na velikom platnu i teatru (37 uloga) i sagradi tri pozorišta! “Stvarati svesno, ponosno i strasno” – bila je njegova ideja vodilja. Tako je i živeo, piše portal novosti.rs.

Rođen je u Ljubljani 1. avgusta 1910. godine. Još kao brucoš arhitekture putovao je po Evropi, upoznajući pozorišta Italije, Njemačke, Austrije, Švicarske. U ranoj mladosti sreo je i glumicu Savu Severovu, koja mu je postala životna i umjetnička saputnica. Već u dvadeset prvoj godini Bojan postavlja na scenu Opere Slovenskog narodnog gledališča u Ljubljani prvu predstavu, a njegove skice za dekore stižu i na izložbu berlinskih scenografa.

Kao mladi pozorišni istraživači i avangardisti, Stupica i Severova povremeno rade u pozorištima Maribora, Skoplja, Splita, Ljubljane i Beograda. Za šest sezona (1934-1940) neobično dinamičnog rada, Bojan ostvaruje 28 predstava – bilježi u knjizi “Bojan Stupica, velikan teatra” dramaturg Milenko Misailović, njegov nekadašnji student i pomoćni redatelj.

Bračni par 1940. dobija sina jedinca Mateju, ali ubrzo ostaju bez novca i angažmana. Od 1941. godine su pod prismotrom policije i okupacijskih vlasti zbog Bojanove aktivnosti u Osvobodilnoj fronti. Narednog ljeta je uhapšen i interniran u talijanski logor Gonare (blizu Udina), dok Sava ostaje u kućnom pritvoru. Teško bolestan, pred slom fašizma izlazi iz zatočeništva:

“Umrtvljenu ili oduzetu nogu, svojom strasno jakom voljom, posle mnogo napora i muka, ipak će “prisiliti” da prohoda, ali će ozbiljno povređenu kičmu, zajedno sa bolovima – za svet neprimetno – nositi kao čvrstu, uspravnu i dostojanstvenu…” , sa puno poštovanja i divljenja piše Misailović.

Mira i Bojan Stupica

Oslobođenje je dočekao na štakama i 1945. postao pomoćnik upravnika Drame Narodnog gledališča u Ljubljani. I pored slabog zdravstvenog stanja, radi neumorno i u dvije naredne sezone ostvaruje deset predstava sa sopstvenim scenografijama. U ovom periodu gostuje i na sceni Narodnog pozorišta u Beogradu sa dva naslova: Krležinim “U agoniji” i Cankarevim “Za dobro naroda”.

Stiže i na studijsko putovanje u Moskvu, gdje je upoznao rad sovjetskih pozorišta i ustrojstvo MHAT. Već 1946. beogradskom Komitetu za umetnost i kulturu predaje iscrpni elaborat o osnivanju centralnog jugoslovenskog teatra. Tako je nastalo Jugoslovensko dramsko pozorište, a on postao njegov umetnički rukovodilac.

Okupio je najbolje umjetnike svih generacija iz cijele ondašnje zemlje i postavio na scenu nekoliko uzastopnih predstava. Trasirao je put i uspostavio visoke standarde, već na početku, s “Kraljem Betajnove”, “Ujka Vanjom”, “Ribarskim svađama” i predstavom “Ljubav Jarovaja”. Njegov “Dundo Maroje” proslavio je mnoge glumce, oduševio publiku, a JDP odveo u pozorišta Pariza, Beča, Budimpešte, Varšave, Moskve, Kijeva, Venecije…

Nekonvencionalan, buntovan, odvažan i samosvjestan, ubrzo biva prozvan zbog “formalizma” i “idejnih promašenosti”. To će ga natjerati da ponovo spakuje kofere i sa drugom suprugom, Mirom Stupicom, ode 1955. u zagrebački HNK i tu ostane sledeće tri sezone.

Po povratku u Beograd režirao je u Narodnom pozorištu, “Boška Buhu” i tek osnovanom Ateljeu 212. Kasnije kultni teatar, počeo je u zgradi “Borbe”, a Bojanovom zaslugom dobio je novi prostor na današnjoj adresi. Opet je stvorio ansambl i počeo da gradi pozorište. Sa Radošem Novakovićem bio je i prvi rukovodilac, kasnije je to mjesto preuzela Mira Trailović.

U slobodne umjetnike “otisnuo” se 1964., a četiri sezone potom, “zaboravljajući sve povrede i gorčinu” ponovo postaje upravnik JDP. I ponovo oko sebe okuplja, ovog puta mladu generaciju glumaca (Gojko Šantić, Tanasije Uzunović, Josif Tatić, Ivan Bekjarev, Slobodan Đurić, Svetlana Bojković, Milan Gutović, Branko Cvejić, Mirjana Vukojčić) kojoj će pozorišni kritičar Buca Mirković nadjenuti u beogradskom listu “Mladost” trajni (i slavni) nadimak – “Bojanove bebe”.

Već pred kraj života, smogao je snage da osnuje još jedan teatar: Malu scenu JDP, koja je poslije smrti ovog renesansnog umjetnika dobila naziv Teatar “Bojan Stupica”. Njegova posljednja predstava “Nagrada” premijerno je izvedena u martu 1970., dva mjeseca uoči redateljeve smrti. Preminuo je 22. maja. Njegova ljubav i muza, Mira Stupica, u junu je ponovo izašla na scenu i već “na pojavu” dočekana frenetičnim aplauzom, namjenjenim i velikom Bojanu…

Do svog odlaska, 2016. godine, Mira je “održavala plamen” i uspomenu na ovog izuzetnog čovjeka i umjetnika. O njegovoj ljubavi (i manje poznatom djelu ličnosti) svjedoči deo pisma upućen voljenoj ženi:

Sa Radetom Markovićem Foto: Stevan Kragujević

“Poštujem te, jer je lepo sve što misliš i želiš. Želeo bih da ostaneš takva kakva si danas, jednostavna. I potresna i talentovana. Toliko je ponosa u meni što te imam. Našao sam te da te nikad ne izgubim. I primio kao nagradu za svoj rad…”

“UMNOŽIO” TEATAR

“MOJA generacija je za njega posebno vezana. Primio nas je u pozorište, još kao studente i odmah uveo u repertoar. Prva uloga mi je bila u njegovoj režiji: Predstava rađena po motivima Lope de Vege “Mudra glupača”. Tu smo Gojko Šantić i ja uskočili u prvi ešalon JDP. Bojan je bio divan čovek, pravi pozorišni umetnik. Pun života i radosti, energije. Otvorio je i večernju scenu u ” Buhi” gde smo igrali, pa i u Domu omladine. Sve je uradio da razmrda, oživi i “umnoži” teatar. Nažalost, to je kratko trajalo. Dok smo bili na gostovanju u Rumuniji, stigla je vest o njegovoj smrti. I velika žalost. Njegov kovčeg je bio izložen u foajeu Jugoslovenskog dramskog”, kaže Svetlana Bojković za novosti.rs.

POŠTOVANjE

“BIO sam opčinjen Bojanom Stupicom. Izuzetno sam ga voleo i poštovao. Žao mi je što u mojoj trećoj knjizi (“Apostoli glume”) , pišući o dvanaest glumačkih velikana sa kojima sam igrao (od Milivoja Živanovića do moje generacije) nisam napisao i jedan poseban tekst – o portretu Bojana Stupice”,  kaže Gojko Šantić.

IMAO JE VIZIJU

“BOJAN je za mene izuzetno značajan. I kao reditelj i kao upravnik, nalazio se u teškim situacijama. Dovoljno je setiti se da je bio na čelu kuće u vreme predstave “Kad su cvetale tikve”. Prebrzo je, nažalost, otišao. I za to kratko vreme uspeo je da stvori nemoguće stvari. Imao je viziju, doveo u isto vreme veliki broj glumaca iz cele zemlje. Samo pomislite, kakva je za to trebalo da bude logistika! Osetio je potrebu i da osnuje malu scenu , sadašnji Tetar “Bojan Stupica”. Veoma mi žao što još ne radi”, kaže Branko Cvejić, prenosi portal novosti.rs.