Predstavljanje digitalne izložbe „Fabrike radnicima?” i tematskog broja časopisa Business History „Socialist Entrepreneurs? Business Histories of the GDR and Yugoslavia”
4. 9. 2025.
Čestitka povodom početka nove nastavne godine 2025./2026.
8. 9. 2025.
Na današnji dan 6. septembra pre tačno 120 godina preminula je u Vukovaru Draginja Popović Ružić, prva glumica Srpskog narodnog pozorišta u Novom Sadu ujedno i prva profesionalna srpska glumica. Članica tog pozorišta postala je 16. jula 1861. godine i ostala u njemu sve do kraja svoje glumačke karijere. Imala je i prekide u radu koji su bili od 1863. do 1865. godine, kada je napustila pozorište u znak pobune, te je igrala u putujućem društvu Dimitrija Kolarovića. Posle toga je do 1865. godine igrala u Hrvatskom narodnom kazalištu u Zagrebu. Takođe, je od 1872. do 1873. godine kraće vreme igrala i u Narodnom pozorištu u Beogradu. Smatra se da je odigrala oko 350 uloga, a savremeni kritičari je ocenjuju kao veliku umetnicu evropske umetničke vrednosti. Svrstavaju je, takođe u umetnicu najvišeg evropskog nivoa.
Detinjstvo i porodica
Draginja Ružić rođena je u Vranjevu (današnji Novi Bečej) 2. oktobra 1834. godine, kao ćerka sveštenika Luke Popovića i njegove žene Milice. Njene četiri sestre i dva brata bili su, takođe glumci. A pravo je čudo da u 19. veku deca budu podržana u daru za glumu. Naime, bavljenje glumom za mlade devojke u Carevini Austriji i građanskom društvu 19. veka bilo je posebno osetljivo pitanje. No, Draginja, vatrena devojka neobične lepote, bila je sigurna i istrajna u tim koracima. Osnovnu školu je završila u rodnom Vranjevu, a obrazovanje je nastavila u porodici uz pomoć svog oca. On je vodio brigu da njegova deca steknu obrazovanje i sve njegove kćeri i oba sina, pored ostalog, dobro su vladali i nemačkim jezikom.
Glumačka karijera „prve među prvima“
Draginjina prva uloga bila je Vukosava u Sterijinoj drami Miloš Obilić ili Boj na Kosovu u Čanadskoj amaterskoj družini, 17 jula 1850. godine. Zatim se pridružila Kneževićevoj družini, a onda je postala glumica tek osnovanog Srpskog narodnog pozorišta u Novom Sadu. I vrlo brzo postala je najjači stub tog pozorišta „prva među prvima“ sa najvećom platom, miljenica publike i kritike. Zapravo, od samog početka glumačke karijere Draginja je bila zapažena. A kako je bila vrlo ambiciozna uspela je „izuzetno brižljivim radom da se vrlo brzo umetnički razvije, ističući svoju neiscrpnu darovitost“. Sa glumcem Dimitrijem Ružićem venčala se 23. februara 1862. u manastiru Krušedol.
Tumačila je najraznovrsnije uloge od sentimentalnih i dramskih ljubavnica, karakternih, komičnih, ozbiljnih, sa pevanjem…Tako je za Draginju dugogodišnji upravnik Srpskog narodnog pozorišta Antonije Hađić pisao: „Ona je umela udahuti onaj pravi, životvorni duh umetnošću svojom; ona je vernim, istinitim prikazom najrazličitijih karaktera, bilo to komičnih, bilo tragičnih, dokazala da se i naše glumačke snage mogu takmičiti s velikim glumcima drugih naroda“.
Draginja Ružić povremeno je gostovala u Osijeku i Zagrebu, a kada je 1868. godine otvoreno Narodno pozorište u Beogradu, Draginja je zablistala na njegovoj sceni. Oba teatra osnovao je Jovan Đorđević, poznat i kao ujak Stevana Sremca, ali i kao pisac stihova srpske himne Bože pravde. A Draginja sve što je nosila sa sobom, u srcu i umu, unela je u svoje junakinje. Bila je i muzikalna, pa je u novinama pisalo: „Tako pevati, niti je ko umeo, niti ume i danas“.
Neko drugi je, pak za Draginjin talenat rekao da je tako jak, tako veliki, tako svestran, da su njeni glumački stvorovi najčistiji biseri iz mora pozorišne umetnosti. Zapravo, najviše je volela da igra u satiričnim komadima koji živim bojama i dobroćudno ismevaju ljudske mane i greške. Bila je tako Fema u Pokondirenoj tikvi, Orsina u Emiliji Galoti, Jevrosima u Maksimu Crnojeviću, Malbrova u Čaši vode, Elizabeta u Mariji Stjuart, Sultana u Zloj ženi, Milfordova u Spletki i ljubavi, Žerveza u Zvonaru Bogorodičine crkve, Vojvotkinja Bujonska u Adrijeni Lekuvrerovoj, Jakinta u Krvavom prestolu, Ilka u Caru Jovanu, te Maca u Graničarima…No, i posle 350 odigranih uloga i ovacija koje je dobijala na kraju sveke predstave, Draginja je ostala skromna.
Posvete velikoj glumici
Neočekivano se povukla sa scene 1898. godine. Imala je tada 64 godine, a na sceni je provela njih trideset i osam. To je bilo prilično veliko iznenađenje, jer je bila u punoj umetničkoj snazi. Publiku je rasplakala kada je 27. juna 1898. godine odigrala svoju poslednju ulogu, Jelisavetu u Šilerovoj drami Marija Stjuart. Razlegao se tada dugi, neponovljivi aplauz, a pesnik Laza Kostić rekao je: „Žao mi je pozornice, a Vama čestitam“. Kompozitor Isidor Bajić tada je za nju napisao kompoziciju Oproštajni pozdrav Draginji Ružić. A pesnik Vladislav Kaćanskije, kako kažu, ispevao je svoju najbolju ljubavnu pesmu još 1886. godine prilikom njenog dvadesetpetogodišnjeg jubileja.
Na sve divne reči izgovorene te večeri Draginja je odgovorila zahvalno, ponosno i tužno, gledajući u svoje kolege: „Sećajte se u svom radu one koja je krčila i raskrčila trnovit put i utrla stazu na kojoj ćete bez mene produžiti rad vaš tako koristan za narodnu prosvetu.“ Za Draginju možemo reći da je bila glumica svoga vremena, ukras i ponos srpskog pozorišta, uzor glumicama i glumcima. No, Draginjina ljubav i najveća podrška bio je njen muž, slavni glumac Dimitrije Ružić koji je sa njom ostao do njenog poslednjeg dana.
Sahranjena je u Vukovaru, a njeni posmrtni ostaci preneti su u Novi Sad u februaru 1908. u porodičnu grobnicu na Almaškom groblju, na kojoj je 27. februara 1908. godine podignut spomenik. Danas jedna ulica u Novom Sadu nosi ime Draginje Ružić.
Izvor: Delovi teksta preuzeti su iz knjige Ivana B. Spasović: Bile su prve; Biografije odvažnih Srpkinja, Čačak: Pčelica izdavaštvo, 2022.
Foto naslovna:
Draginja Ružić, izvor: Preuzeta iz knjige Ivana B. Spasović: Bile su prve; Biografije odvažnih Srpkinja, Čačak: Pčelica izdavaštvo, 2022.
